*με βάση το έργο του Marshall B. Rosenberg και του Κέντρου για τη Μη Βίαιη Επικοινωνία

«Η διαδικασία της μη βίαιης επικοινωνίας αποτελείται από την πρόθεση να συμβάλλουμε στη δική μας ευημερία και την ευημερία των άλλων μέσω συναισθήματος συμπόνιας».

«Η μη βίαιη επικοινωνία μας καθοδηγεί στην επανασχεδίαση του πώς εκφραζόμαστε και ακούμε τους άλλους. Αντί των συνηθισμένων, αυτόματων αντιδράσεων, τα λόγια μας γίνονται συνειδητές απαντήσεις που βασίζονται στην επίγνωση του τι έχουμε αντιληφθεί, αισθανθεί και θελήσει» Marshall Rosenberg.

Η αρμονική επικοινωνία διδάσκει τους ανθρώπους να «ξεμάθουν» τον στατικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ τους και το να κρίνουν με όρους «καλό ή κακό», «σωστό ή λάθος», «πρέπον ή όχι», «φυσιολογικό ή ανώμαλο».

Η αρμονική επικοινωνία είναι μια διαφορετική γλώσσα η οποία εστιάζει την προσοχή μας στις ανθρώπινες ανάγκες. Εάν οι ανθρώπινες ανάγκες ικανοποιούνται ή όχι. Σε περίπτωση που οι ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται, τότε θα πρέπει να βρούμε τρόπους συμπεριφοράς οι οποίοι θα ικανοποιήσουν και θα φροντίσουν αυτές μας τις ανάγκες. Έτσι, αντί να κρίνει το σωστό ή το λάθος ή να καθορίζει αν οι άνθρωποι θα πρέπει να τιμωρηθούν ή όχι, η αρμονική επικοινωνία επικεντρώνεται στο τι συμβαίνει με τις ανάγκες μας.

Εάν οι ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται από αυτό που συμβαίνει, μπορούμε να αναλάβουμε δράση. Η αρμονική επικοινωνία προτείνει μια ριζική απομάκρυνση από την εκδικητική ή επικριτική γλώσσα που όλοι μας έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε.

Τα 4 βασικά συστατικά της αρμονικής επικοινωνίας

Ανάγκες

Τι χρειάζομαι;

Παρατηρήσεις

Τι παρατηρώ ότι ικανοποιεί τις ανάγκες μου και τι όχι;
Η παρατήρηση προτείνει σαφήνεια σχετικά με τις συμπεριφορές που υποστηρίζουν ή όχι την ικανοποίηση των αναγκών.

Συναισθήματα

Πώς αισθάνομαι σε σχέση με αυτό που παρατηρώ;
Τα συναισθήματά μου μαρτυρούν τι συμβαίνει με τις ανάγκες μου.
Όταν οι ανάγκες μου δεν ικανοποιούνται τότε αισθάνομαι δυσάρεστα συναισθήματα και όταν οι ανάγκες μου ικανοποιούνται, τότε νιώθω ευχάριστα συναισθήματα.

Αιτήματα

Συγκεκριμένες δράσεις/συμπεριφορές τις οποίες θα ήθελα να αναλάβω προκειμένου να εμπλουτίσω τη ζωή μου χωρίς να απαιτώ.
Όταν συνειδητοποιώ ότι οι ανάγκες μου δεν ικανοποιούνται, χρειάζεται να ζητήσω από τον εαυτό μου ή τους άλλους εκείνο που θα ήθελα να συμβεί, ούτως ώστε να ικανοποιηθούν.

Τα προαναφερθέντα 4 συστατικά απαντούν σε δύο βασικές ερωτήσεις

Τι είναι εκείνο που με κάνει να νιώθω ζωντανός/ή;
Με άλλα λόγια … Πώς αισθάνομαι αυτή τη στιγμή και ποιες είναι οι ανάγκες πίσω από τα συναισθήματά μου;

Και

Τι θα έκανε τη ζωή πιο όμορφη;
Τι θα ζητούσα για να γίνει η ζωή μου πιο όμορφη;

Καθολικές Ανάγκες τις οποίες θεωρούμε σημαντικές στις σχέσεις μας.

Τα συναισθήματα μαρτυρούν τι συμβαίνει με τις ανάγκες μας.

Για παράδειγμα, αν νιώθω θυμωμένος, μπορεί να πιστεύω ότι δεν με σέβονται.

Αν αισθάνομαι χαρούμενος ίσως πιστεύω τυγχάνω σεβασμού από τους ανθρώπους γύρω μου.

Τα συναισθήματά μας δεν είναι αποτέλεσμα του τι άλλοι άνθρωποι κάνουν ή δεν κάνουν.

Ενδεικτικός κατάλογος των συναισθημάτων όταν οι ανάγκες/αξίες μας ικανοποιούνται ή όχι.

Φοβισμένος Έκπληκτος Φιλόδοξος Ανήσυχος Μπερδεμένος Ευχαριστημένος Σε απόγνωση Απογοητευμένος Αφηρημένος Λυπημένος Ικανοποιημένος Μόνος

Αποθαρρημένος Ανυπόμονος Αμήχανος Ενθουσιώδης Ενθουσιασμένος Έξαλλος Σε πένθος Ευτυχισμένος Με ελπίδα Πληγωμένος Χαλαρός

Χαρούμενος Μόνος Νοσταλγικός Συγκλονισμένος Γαλήνιος

Ενδεικτικός κατάλογος των αναγκών/αξιών/αρετών που εκτιμούμε στις σχέσεις μας

Αποδοχή Στοργή Αυτονομία Εκτίμηση Αυθεντικότητα Ομορφιά Η αίσθηση του ανήκειν Επικοινωνία Συνεργασία Συνοχή Εγγύτητα Συντροφικότητα Συνεισφορά Δημιουργικότητα

Ενσυναίσθηση Ισότητα Ελευθερία Διασκέδαση Ανάπτυξη Αρμονία Τιμιότητα Χιούμορ Έμπνευση Ακεραιότητα Γέλιο Αγάπη Σημασία

Φροντίδα Τάξη Ειρήνη Εξασφάλιση προστασίας Σεβασμός Σταθερότητα Ασφάλεια Αυτο-αξία Ασφάλεια Αυτοσεβασμός Στήριξη Εμπιστοσύνη Ζεστασιά Κατανόηση

Η πλειοψηφία αντιμετωπίζει δυσκολία όταν παρατηρεί.

Συνηθίζουμε να κρίνουμε, να επικρίνουμε και να αναλύουμε τι λένε ή κάνουν οι άλλοι ή κάνουμε εικασίες για αυτό που νομίζουμε ότι σκέφτονται ή κάνουν.

Στις καθημερινές μας επικοινωνίες, συνηθίζουμε να μπερδεύουμε την παρατήρηση με την αξιολόγηση.

Μερικά παραδείγματα της μίξης παρατήρησης-αξιολόγησης είναι τα ακόλουθα:
π.χ.

• Ο πατέρας μου είναι πολύ γενναιόδωρος.
• Η Μαίρη είναι άσχημη.
• Ο Γιώργος δουλεύει πάρα πολύ σκληρά.
• Οι μεγάλοι άνθρωποι είναι αργοί οδηγοί.
• Λούζεις τα μαλλιά σου συχνά.

ΜΗ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΣΚΕΨΗΣ

Όλοι μας όταν βιώνουμε ένα δυσάρεστο συναίσθημα, αυτό είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας ποικιλίας μη βοηθητικών σκέψεων. Συνήθως υπάρχει κάποιο μοτίβο για τέτοιου είδους σκέψεις που ονομάζουμε «Μη Βοηθητικοί Τρόποι Σκέψης».

Η αντίδρασή μας είναι συνήθως αυτόματη. Αυτοί οι μη βοηθητικοί τρόποι σκέψης μπορούν να προκαλέσουν ένα σημαντικό επίπεδο αρνητικών συναισθημάτων.
Παρακάτω μπορείτε να βρείτε μια ποικιλία από «Μη Βοηθητικούς Τρόπους Σκέψης».

Είναι βοηθητικό να προσδιορίσετε εάν και με ποιους τρόπους συνήθως σκέφτεστε.

Αν αρχίσετε να τους παρατηρείτε, θα είναι χρήσιμο να αμφισβητήσετε ή να αναλάβετε τον έλεγχο αυτών των σκέψεων και να δείτε την κατάσταση από μια πολύ πιο χρήσιμη προοπτική. Όλοι μας έχουμε την τάση να μπαίνουμε σε μη βοηθητικούς τρόπους σκέψης, όπως αυτοί που περιγράφονται παρακάτω. Μπορεί να αναγνωρίσετε τον εαυτό σας περισσότερο σε ορισμένους και μπορεί να υπάρχουν μερικοί που σας φαίνονται πάρα πολύ γνώριμοι.

Διπολική σκέψη/όλα ή τίποτα/άσπρο ή μαύρο

Η τάση να ερμηνεύουμε τις καταστάσεις και να αξιολογούμε τον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας βάσει των δύο άκρων ενός χαρακτηριστικού.

Τα πάντα είναι τέλεια ή τα πάντα είναι άσχημα. Τέλειος ή γεμάτος ατέλειες.

π.χ.

• «Αν δεν είμαι τέλειος, έχω αποτύχει»
• «Ή θα το κάνω σωστά ή δεν θα το κάνω καθόλου»

Υπερβολική γενίκευση

Ένα μόνο αρνητικό γεγονός, όπως μια δυσκολία στη δουλειά, ερμηνεύεται ως μια ατέλειωτη αλυσίδα πολλών αρνητικών γεγονότων, με τη χρήση φράσεων όπως «ποτέ» ή «πάντα» όταν κάποιος σκέφτεται αυτό το γεγονός.

π.χ.

• «Ποτέ δεν συμβαίνει τίποτα καλό»
• «Όλα είναι πάντα απαίσια»
• «Πόσο άτυχος είμαι που τα πουλιά πάντα λερώνουν το αυτοκίνητό μου»

Πνευματικό Φίλτρο

Διακρίνω μια μικρή λεπτομέρεια ή επικεντρώνομαι σε αυτή αποκλειστικά, με αποτέλεσμα η πραγματικότητα να χρωματίζεται ανάλογα. Ακριβώς όπως ένα ποτήρι νερό χρωματίζεται από μια σταγόνα μελάνης.

π.χ. Παρατηρώ τις αποτυχίες και δεν βλέπω τις επιτυχίες.

Αποκλείω το θετικό

Η τάση να αγνοούμε ή να διαλύουμε τις θετικές εμπειρίες επιμένοντας ότι αυτές δεν μετράνε. Ενδεχομένως, κάποιος να προσπαθεί να βρει δικαιολογίες ώστε να υποτιμήσει κάθε θετική εξέλιξη, αποδίδοντάς τη σε παράγοντες που δεν έχουν σχέση με τον ίδιο (τη δική του προσπάθεια και τις δικές του αξίες) αλλά σε γεγονότα έξω από τον εαυτό του, όπως η τύχη ή βοήθεια από άλλους.

π.χ.

• «Αυτό δεν μετράει»
• «Ναι, πήρα Α στο διαγώνισμα, αλλά οι ερωτήσεις ήταν εύκολες»

Άλμα σε Συμπεράσματα

Η τάση να βγάζουμε συμπεράσματα (ως επί το πλείστον αρνητικά) χωρίς καμία ένδειξη η οποία μπορεί να αποδείξει το συμπέρασμα αυτό.

• Διάβασμα Σκέψης: Χωρίς να το εξετάσω, υποθέτω με αυθαίρετο τρόπο ότι κάποιος διάκειται αρνητικά προς εμένα.
• Πρόβλεψη του Μέλλοντος/Μάντης: Προβλέπω ότι τα πράγματα για μένα θα είναι αρνητικά στο μέλλον και πιστεύω ότι αυτή η πρόβλεψη είναι ένα δεδομένο γεγονός.

π.χ. πριν από μια σημαντική συνάντηση

• «Να πάρει! Με τον τρόπο που το κάνω εγώ είναι σίγουρο ότι θα αποτύχω!»

Μεγέθυνση ή Υποτίμηση

Η τάση να μεγεθύνουμε τη σημασία των προβλημάτων ή να υποτιμούμε τη σημασία των θετικών εμπειριών μας.
π.χ. Δεν έχω αρκετό χρόνο για την ολοκλήρωση ενός πρότζεκτ μέχρι τη λήξη της προθεσμίας και λέω

• «Θα καταστραφώ»
• «Μπορεί να μεγαλώνω 3 παιδιά αλλά αφού είμαι άνεργη, δεν έχω πετύχει τίποτα σημαντικό»

Συναισθηματική Συλλογιστική

Αποδέχομαι και πιστεύω ότι τα συναισθήματά μου αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Νιώθω άσχημα άρα πρέπει να συμβαίνει κάτι πολύ κακό!

π.χ.

• «Αισθάνομαι αμηχανία, οπότε είμαι ηλίθιος»
• «Είμαι θυμωμένος, άρα μάλλον δεν μου φέρθηκε καλά»

Πρέπει και Δεν Πρέπει

Λέω στον εαυτό μου ότι τα πράγματα θα έπρεπε να είχαν γίνει με τον τρόπο που περίμενα ή ήλπιζα. Φράσεις όπως «πρέπει» «θα έπρεπε» «αυτό είναι το σωστό» συνήθως έχουν αρνητική επίδραση πάνω μας. Όποτε φράσεις σαν την παραπάνω απευθύνονται σε μας, οδηγούν σε αισθήματα ενοχής και απογοήτευσης. Όταν τέτοιες φράσεις απευθύνονται στους άλλους, οδηγούν σε αισθήματα θυμού και πικρίας.

π.χ. Ένας πιανίστας σε μια συναυλία.

• «Δεν θα έπρεπε να έχω κάνει τόσα πολλά λάθη»
• «Θα πρέπει να ενδιαφέρεται περισσότερο για τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου»

Βάζω ταμπέλες

Είναι ένα είδος υπερβολικής γενίκευσης όπου ένα λάθος ή μια αδυναμία δική μου ή των άλλων με οδηγεί στο

• «Εγώ/Αυτοί πρέπει να…»
• «Είμαι/Είναι….»
• «Τοποθετώ ταμπέλες αρνητικά φορτισμένες για τον εαυτό μου ή τους άλλους.»

Προσωποποίηση/ Κατηγορώ τον εαυτό μου

Η τάση να βλέπω τον εαυτό μου ως αιτία οποιουδήποτε αρνητικού εξωτερικού γεγονότος. Παίρνω την ευθύνη για την κακή συμπεριφορά των άλλων, χωρίς να συνειδητοποιώ ότι ο καθένας έχει τη δική του ευθύνη για τη συμπεριφορά του.

π.χ. Μια μητέρα έλαβε χαμηλούς βαθμούς των παιδιών της στο σχολείο:

• «Αυτό αποδεικνύει ότι είμαι κακή μητέρα»
• «Ο σύζυγός μου δεν θα με χτυπούσε αν ήμουν καλή σύζυγος»

Σε αντίστροφη περίπτωση, κατηγορώ τους άλλους για κάτι που ήταν δικό μου λάθος.

Τίτλος: «Καλύπτει τις ανάγκες μου;»

Στόχος: Να εξασκηθώ στην αναγνώριση των αναγκών.

Υλικό: Μία λίστα προτάσεων

Οδηγίες: Παρακαλώ σημειώστε με P την πρόταση όπου ο ομιλητής αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.

1. «Είμαι θυμωμένος όταν καθυστερείς»
2. «Είμαι λυπημένος που δεν έρχεσαι να μείνεις μαζί μου απόψε, γιατί ήλπιζα ότι θα μπορούσαμε να περάσουμε τη νύχτα μαζί»
3. «Νιώθω άγχος γιατί είπες ότι θα το κάνεις και δεν το έκανες»
4. «Φοβάμαι όταν υψώνεις τη φωνή σου»
5. «Με ενοχλείς όταν χτυπάς την πόρτα του γραφείου μου όλη την ώρα»
6. «Νιώθω απογοητευμένος όταν το λες αυτό, επειδή χρειάζομαι κατανόηση και ακούω τα λόγια σου σαν να αδιαφορείς για εμένα.»
7. «Ανησυχώ γιατί πρόκειται να χάσουμε την προθεσμία του έργου και χρειάζομαι να επιβεβαιώσεις αν μπορείς να βοηθήσεις ή όχι»
8. «Χαίρομαι που πήρες την προαγωγή»
9. «Με πληγώνει να ακούω κουτσομπολιά για μένα»
10. «Είμαι ευγνώμων που μοιράστηκες το γεύμα σου μαζί μου σήμερα, γιατί χρειαζόμουν να φάω κάτι και δεν είχα χρόνο να μαγειρέψω χθες»
11. «Είμαι σε σύγχυση σχετικά με το τι απαιτείς από εμένα για τη δουλειά που αναλάβαμε. Σήμερα λες κάτι διαφορετικό από αυτό που έλεγες τη Δευτέρα. Θα ήθελα να μου εξηγήσεις τι πρέπει να κάνω για να μου είναι σαφές»
12. «Με απογοήτευσες που δεν ήρθες χτες για δείπνο».

Απαντήσεις για την άσκηση «Καλύπτει τις ανάγκες μου;»

1. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να θεωρεί το άλλο πρόσωπο ως τον μόνο υπεύθυνο για τα συναισθήματά του. Δεν είναι σαφές ποιες είναι οι ανάγκες και οι σκέψεις που προκαλούν τα συναισθήματα του ομιλητή. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Αισθάνομαι θυμωμένος όταν αργείς, γιατί ήλπιζα ότι θα μπορούσαμε να πάρουμε το λεωφορείο νωρίς για να πάμε στη δουλειά στην ώρα μας».
2. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.
3. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Όταν είπες ότι θα έκανες κάτι και στη συνέχεια δεν το έκανες, ένιωσα άγχος γιατί θέλω να είμαι σε θέση να βασίζομαι στα λόγια σου».
4. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Όταν υψώνεις τη φωνή σου, φοβάμαι, γιατί σκέφτομαι ότι κάποιος θα μπορούσε να πληγωθεί και είναι σημαντικό για μένα να ξέρω ότι όλοι θα είμαστε ασφαλείς».
5. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Είμαι θυμωμένος όταν χτυπάς την πόρτα του γραφείου μου όλη την ώρα, γιατί χρειάζομαι ησυχία για να δουλέψω αποτελεσματικά».
6. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.
7. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.
8. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Όταν πήρες την προαγωγή, ένιωσα χαρούμενος γιατί πίστευα ότι έπρεπε να αναγνωρίσουν το έργο που προσφέρεις στην εταιρεία».
9. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Μερικές φορές, όταν οι άνθρωποι με κουτσομπολεύουν, αισθάνομαι πληγωμένος διότι θέλω να είμαι αποδεκτός και να με εμπιστεύονται και να μην με κριτικάρουν».
10. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.
11. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, είμαστε σύμφωνοι. Ο ομιλητής φαίνεται να αναγνωρίζει την ευθύνη για τα συναισθήματά του.
12. Αν επιλέξατε αυτήν την πρόταση, δεν είμαστε σύμφωνοι. Για να εκφράσει αποτελεσματικά ο ομιλητής τις ανάγκες και τις σκέψεις του και να τις εναρμονίσει με τα συναισθήματά του, θα μπορούσε να πει «Όταν δεν ήρθες χτες για δείπνο, ένιωσα απογοήτευση γιατί ήθελα να σε δω και χρειάζομαι να σε εμπιστεύομαι όταν υπόσχεσαι ότι θα κάνεις κάτι»

Η Έλενα είναι δασκάλα στη δευτέρα δημοτικού. Για μερικές εβδομάδες τώρα ασχολείται με ένα πρόβλημα που έχει προκύψει με έναν μαθητή της. Η Έλενα θεωρεί ότι ο μαθητής φαίνεται να δείχνει σημάδια πως πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας. Ο μαθητής (Σταύρος) είναι πραγματικά επιθετικός, ανυπάκουος και αγνοεί τους κανόνες. Αφού προσπάθησε η ίδια να λύσει τα προβλήματα που δημιουργούσε ο Σταύρος, η Έλενα μοιράστηκε τις ανησυχίες της με τον διευθυντή και επρόκειτο να κανονιστεί μια συνάντηση με τη μητέρα του Σταύρου, η οποία είναι μια ανύπαντρη μητέρα.

Η Έλενα θα ήθελε να μοιραστεί την ευθύνη με τη μητέρα του Σταύρου και να την καλέσει για να κανονίσει ένα ραντεβού με στόχο να μιλήσει μαζί της. Η Έλενα καλεί τη μητέρα του Σταύρου και ζητά ένα ραντεβού, προκειμένου να συζητήσουν τα προβλήματα εκείνος δημιουργεί στην τάξη, αυτή λέει ναι, αλλά στη συνέχεια δεν εμφανίζεται. Όταν η Έλενα την καλεί και πάλι να τη ρωτήσει αν θα έρθει στο επόμενο ραντεβού, η μητέρα του Σταύρου, λέει δικαιολογίες ή προσβάλλεται και θυμώνει. Την επόμενη φορά που θέλει να της ζητήσει να ξανακανονίσουν το ραντεβού, η Έλενα αναμένει ότι θα συμβεί το ίδιο. Δύο συναντήσεις έχουν ήδη ακυρωθεί. Η Έλενα αισθάνεται απογοητευμένη.

Κάτω από την επιφάνεια της ιστορίας, υπάρχει μια άλλη ιστορία συναισθημάτων, αναγκών και ερμηνειών. Η Έλενα, πραγματικά ενοχλημένη από την «αδιάφορη» συμπεριφορά της μητέρας, προσπαθεί μόνη της να βρει έναν άλλο τρόπο για να λύσει το πρόβλημα. Απευθύνεται στον σχολικό σύμβουλο. Συζητά μαζί του την κατάσταση και ο σύμβουλος, μετά από μια πραγματικά ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί της, της δίνει κάποιες σημειώσεις του σεμιναρίου για την αρμονική επικοινωνία που διοργανώθηκε πριν από μερικά χρόνια σε κάποια άλλα σχολεία.

Έτσι, η Έλενα, αφού λαμβάνει υπόψη τα βήματα της αρμονικής επικοινωνίας, καταλαβαίνει ότι χρειάζεται να εντοπίσει και να αναγνωρίσει τις ανάγκες της. Σύμφωνα με την αρμονική επικοινωνία, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες του κάθε μέρους που είναι παρούσες εκείνη τη στιγμή και ποια είναι τα συναισθήματα που διεγείρονται από την ερμηνεία και την αντίληψη ότι οι ανάγκες αυτές ικανοποιούνται ή όχι. Έτσι, η Έλενα χρειαζόταν να προσδιορίσει ποιες ανάγκες ικανοποιούνται ή όχι σε σχέση με την κατάσταση του μαθητή της και τη μητέρα του. Η Έλενα, άρχισε να προσπαθεί να σταματήσει την ανάλυση, τη διάγνωση και την πρόβλεψη και άρχισε να εστιάζει στο πώς αισθανόταν η ίδια και τι ανάγκη είχε. Άρχισε να εντοπίζει και να αρθρώνει τις παρατηρήσεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες της. Τελικά συνειδητοποίησε ότι νιώθει απογοήτευση, θυμό και άγχος, ανησυχία και απόγνωση για την κατάσταση και τη σχέση της με τη μητέρα του Σταύρου.

Χρειαζόταν υποστήριξη και βοήθεια στη φροντίδα του μαθητή της, χρειαζόταν σεβασμό, να ακουστεί. Χρειαζόταν ειλικρίνεια από μέρους της μητέρας και να μπορεί να εμπιστευτεί τη συμφωνία του καθορισμού εκείνου του ραντεβού και γενικά την αποτελεσματική επικοινωνία με τη μητέρα του μαθητή. Όταν συνειδητοποίησε τις ανάγκες της, ήρθε σε επαφή με το πόσο ανήσυχη και λυπημένη ήταν γι’ αυτόν τον μικρό μαθητή της. Επίσης αισθάνθηκε απογοήτευση και ενοχή επειδή δεν μπορούσε να πετύχει να οργανώσει αυτή την σημαντική συνάντηση με τη μητέρα του. Μετά την αναγνώριση των συναισθημάτων της, η Έλενα αισθάνθηκε περιέργεια σχετικά με τη συμπεριφορά της μητέρας του Σταύρου. Γιατί έλεγε ναι στη συνάντηση και, στη συνέχεια, κάθε φορά την ακύρωνε; Μέσα από τη νέα οπτική της, ήταν σε θέση να σκεφτεί και να ρωτήσει τον εαυτό της για τις πιθανές ανάγκες της μητέρας του Σταύρου, χωρίς να την κατηγορεί, αλλά με μια στάση συμπάθειας και περιέργειας.

Ρωτούσε τον εαυτό της «Τι ανάγκες προσπαθούσε να καλύψει, όταν έκανε αυτό που έκανε;» Μέσω αυτής της διαδικασίας, η Έλενα υπέθεσε ότι θα μπορούσε να συμπεριφέρεται με ασυνέπεια λόγω της ανάγκης της για κατανόηση και αναγνώριση, λόγω της δύσκολης δουλειάς της ως ανύπαντρη μητέρα και της πιθανής της ανάγκης για αποδοχή. Μπορεί επίσης να είχε ανάγκη για ασφάλεια και ενσυναίσθηση σχετικά με τον απαιτητικό της ρόλο. Μπορεί να είχε αισθανθεί σαν να είχε κατηγορηθεί για την κακή συμπεριφορά του γιου της ή επικριθεί ως μητέρα. Η Έλενα σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να ένιωσε φοβισμένη και αμήχανη. Κατά συνέπεια, η Έλενα ανέφερε στο σχολικό σύμβουλο και το Διευθυντή του σχολείου ότι είπε στη μητέρα του Σταύρου ότι παρόλο που ζητούσε τον καθορισμό του ραντεβού τόσο επίμονα, δεν απαιτούσε από αυτήν, αλλά ζητούσε την προσοχή της. Η Έλενα άρχισε να εξετάζει κατά πόσον είχε ζητήσει ή ήταν απαιτητική. Συνειδητοποίησε ότι ίσως σκεφτόταν ότι για να πληρωθούν οι ανάγκες της, η μητέρα του Σταύρου θα έπρεπε να ανταποκριθεί στα αιτήματα της. Η Έλενα θεώρησε ότι ενδεχομένως επέμενε παραπάνω στο τι έπρεπε, σύμφωνα με την ίδια, να κάνει η μητέρα του Σταύρου.

Η Έλενα κατάλαβε ότι ίσως υπάρχουν περισσότερες από μία επιλογές για να επικοινωνήσει το πρόβλημά της στη μητέρα του Σταύρου. Ήταν τότε σε θέση να απελευθερωθεί από τα συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης της προσωπική της αποτυχίας ως δασκάλας και άρχισε να πλησιάζει τη μητέρα του μαθητή από τη νέα αυτή οπτική. Όταν απέκτησε ξεκάθαρη εικόνα αναφορικά με τις ανάγκες της και τα συναισθήματά της και κατανόηση για τους πιθανούς λόγους σύγκρουσης με τη μητέρα του μαθητή, συνειδητοποίησε ότι είχε περισσότερες εναλλακτικές λύσεις στην προσέγγιση με τη μητέρα και, ενδεχομένως, και στο δικό της τρόπο σκέψης και στη συμπεριφορά της στις μελλοντικές αλληλεπιδράσεις μαζί της. Η Έλενα δοκίμασε μια νέα προσέγγιση με τη μητέρα του Σταύρου αναγνωρίζοντας τις δικές της ανάγκες και επικοινωνώντας τις σε εκείνη.

Η αλλαγή στην επικοινωνία δεν ήταν φυσικά ούτε εύκολη ούτε γρήγορη, αλλά η Έλενα, προσπαθώντας να ικανοποιήσει τις ανάγκες της και απευθυνόμενη στη μητέρα του Σταύρου με συνέπεια και με σεβασμό προς τις ανάγκες τις, τελικά εκείνη μετακινήθηκε από τη δυσπιστία και την απογοήτευση στη συνεργασία και έλαβε κατανόηση, κάτι που βοήθησε και τις δύο να δοκιμάσουν να συνεργαστούν ώστε να βρουν μια λύση.
Ερωτήσεις για προβληματισμό

• Ποιους μη βοηθητικούς τρόπους σκέψης μπορείτε να εντοπίσετε στη σκέψη της Έλενας;
• Ποιες είναι οι ανάγκες της Έλενας;
• Φέρτε στο μυαλό σας ένα σενάριο παρόμοιο με την εμπειρία της Έλενας και προβληματιστείτε πάνω σ’ αυτό. Παρατηρείτε τυχόν κοινές ή παρόμοιες οπτικές με τη διαδικασία σκέψης της Έλενας;